واکسن آنفلوانزا واکسنی است که انسان را علیه ابتلا به آنفلوانزا محافظت می‌کند.[۲] هرسال طی دو نوبت، واکسن جدیدی برای آنفلوانزای همان فصل ساخته می‌شود، چرا که ویروس آنفلوآنزا به‌سرعت خود را تغییر می‌دهد.[۲] با آنکه اثربخشی واکسن، سال به سال متفاوت است، اما بیشترشان مصونیت متوسط تا زیادی علیه بیماری آنفلوآنزا ایجاد می‌کنند.[۲][۳] مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در ایالات متحده آمریکا تخمین می‌زند که واکسیناسیون علیه آنفلوآنزا، شدت بیماری، مراجعات پزشکی، بستری‌شدن بیمارستانی و مرگ را کاهش می‌دهد.[۴] شاغلانی که واکسینه می‌شوند، دچار بیماری آنفلوانزا نشده و به‌طور میانگین نیم روز زودتر سرِ کارِ خود حاضر می‌شوند.[۵] اثربخشی واکسن در زیر ۲ سالگی و بالای ۶۵ سالگی، به سبب فقدان پژوهش‌های با کیفیت و قابل اعتماد نامشخص است.[۶][۷] با واکسینه‌کردن کودکان، اطرافیان آنها نیز ممکن است از ابتلا به بیماری مصون باشند.[۲] سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها توصیه می‌کنند همهٔ افراد بالای سن ۶ ماهگی، به‌ویژه آنهایی که در خطر بیشتری هستند، واکسینه شوند.[۲][۸][۹] مرکز اروپایی کنترل و پیشگیری بیماری نیز واکسیناسیون سالیانه را برای گروه‌های درخطر توصیه نموده‌است.[۱۰] گروه‌های در خطر، آنهایی هستند که در معرض خطر بالای ابتلا به آنفلوآنزا بوده و شامل سالمندان، کودکان مابین ۶ ماه تا ۵ سال، مبتلایان به برخی بیماری‌ها و کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی می‌شوند.[۲] واکسن‌های آنفلوآنزا در مجموع بی‌خطر هستند.[۲] تب ناشی از واکسن، در ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان رخ می‌دهد.[۲] درد ماهیچه‌ای موقت و احساس خستگی نیز ممکن است پیش بیاد.[۲] در برخی سال‌ها، واکسن را به افزایش احتمال ابتلا به نشانگان گیلن باره در سالمندان ربط داده‌اند که احتمالش ۱ مورد از هر ۱ میلیون واکسیناسیون است.[۲] با آنکه واکسن آنفلوآنزا را با استفاده از تخم‌مرغ می‌سازند، اما مصرف آن برای کسانی که حساسیت به تخم‌مرغ دارند همچنان توصیه می‌شود.[۱۱] با این‌حال، واکسن در کسانی که در گذشته حساسیت شدید به همان نوع واکسن داشته‌اند، توصیه نمی‌شود.[۲][۱۱] واکسن آنفلوآنزا دو نوع دارد: ویروس غیرفعال و ویروس زندهٔ ضعیف‌شده.[۲] واکسن زندهٔ ضعیف‌شده برای بانوان باردار، کودکان زیر دو سال، افراد بالای ۵۰ سال و مبتلایان به کمبود ایمنی توصیه نمی‌شود.[۲] بر حسب نوع واکسن، ممکن است روش تجویز آن به صورت تزریق ماهیچه‌ای، اسپری بینی و تزریق داخل‌جلدی باشد.[۲] نوع داخل‌جلدی واکسن در فصول ۲۰۱۸–۲۰۱۹ و ۲۰۱۹–۲۰۲۰ آنفلوآنزا در دسترس نبود.
واکسیناسیون علیه آنفلوانزا در دههٔ ۱۹۳۰ میلادی آغاز شد و تا سال ۱۹۴۵ میلادی در سطح وسیعی در دسترس مردم آمریکا قرار گرفت.[۱۶][۱۷] این واکسن یکی از داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت - بی‌خطرترین و مؤثرترین داروی مورد نیاز سیستم بهداشت و سلامت – است.[۱۸] قیمت فروش عمدهٔ آن در سال ۲۰۱۴ در کشورهای در حال توسعه، ۵٫۲۵ دلار به ازای هر دوز است.[۱۹] در سال ۲۰۱۵ در ایالات متحده آمریکا قیمت هر دوز کمتر از ۲۵ دلار بود.
تاریخچه
در جریان دنیاگیری ۱۹۱۸ آنفلوانزا، «پزشکان هر چه می‌دانستند تلاش کردند، هر چه درباره‌اش شنیده بودند، از روش سنتی حجامت تا تجویز اکسیژن و ساخت واکسن‌ها و سرم‌های جدید (به‌ویژه بیشتر علیه آنچه امروزه به نام هموفیلوس آنفلوانزا شناخته‌می‌شود و در گذشته تصور می‌گردید که عامل بروز آنفلوانزا است و همچنین علیه چندین نوع نوموکوکسی را آزمودند. اما تنها یک روش، یعنی تزریق خون کسانی که از بیماری آنفلوآنزا جان سالم به‌در برده بودند به مبتلایان اخیرِ بیماری مؤثر بود».
در سال ۱۹۳۱، امکان رشد ویروس، در جنین موجود در تخم‌مرغ توسط ارنست ویلیام گودپاسچر و همکارانش در دانشگاه وندربیلت گزارش شد. چند دانشمند دیگر نظیر توماس فرانسیس، جوناس سالک، ویلسون اسمیت و فرانک مک‌فارلن بارنت از این روش استفاده کردند تا ویروس آنفلوآنزا را در درون تخم‌مرغ کشت دهند و بدین سان، نخستین نمونه‌های تجربی واکسن آنفلوآنزا ساخته شد.[۲۲] در دههٔ ۴۰ میلادی، ارتش آمریکا نخستین نمونهٔ قابل تأیید واکسن آنفلوانزا با ویروس غیرفعال (کشته‌شده) را ساخت که در جریان جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت.[۲۳] از تخم‌مرغ همچنان برای کشت ویروس و تولید واکسن آنفلوانزا استفاده می‌شود، اما روش‌های خالص‌سازی ویروس و واکسن با تکنولوژی روز بهبود یافته و توانسته‌اند پروتئین‌های حساسیت‌زای تخم‌مرغ و واکنش‌های آلرژیک ناشی از آن را، به‌حداقل برسانند.[۲۴] در سال ۲۰۱۲، سازمان غذا و داروی آمریکا، واکسن‌های تولیدشده با استفاده از روش‌های کشت ویروس در درون سلول[۲۵][۲۶][۲۷] و همچنین دی‌ان‌ای نوترکیب[۲۸] را تأیید کرد.
اثر بخشی
اثر واکسن را با دو شاخصِ «کارایی» (میزانی که خطر بیماری را در شرایط کنترل‌شده کاهش می‌دهد) و «اثربخشی» (کاهش مشاهده‌شده در خطر پس از تجویز واکسن) می‌سنجند.[۳۳] در مورد واکسن آنفلوآنزا، «اثربخشی» کمتر از «کارایی» است، چرا که «اثربخشی» با نرخ بیماری‌های شبه‌آنفلوانزایی سنجیده می‌شود که لزوماً همگی توسط «ویروس آنفلوآنزا» ایجاد نمی‌شوند.[۵] واکسن‌های آنفلوآنزا در مجموع «کارایی» زیادی دارند که توسط اندازه‌گیری میزان تولید پادتن در بدن مدل‌های حیوانی یا افراد واکسینه‌شده ارزیابی می‌شود.[۳۴] با این وجود، مطالعه بر روی «اثربخشی» واکسن آنفلوانزا در دنیای واقعی، به این دلایل دشوار است: واکسن تولیدی ممکن است حاوی ویروس شایع‌شده نباشد؛ شیوع ویروس هر سال به‌شدت متفاوت است؛ و بیماری آنفلوانزا اغلب با بیماری‌های شبه‌آنفلوانزایی اشتباه گرفته می‌شود.[۳۵] با این حال، در بیشتر مواقع، (۱۶ سال از ۱۹ سال، پیش از ۲۰۰۷ میلادی) سویه‌های به‌کار رفته در واکسن تولیدی، مطابقت خوبی با ویروس‌های شیوع‌یافته در همان فصل داشته‌است[۳۶] و حتی واکسن‌های غیرمنطبق نیز می‌توانند تا حد زیادی مصونیت متقاطع ایجاد می‌کند.[۲۹] ویروس آنفلوانزا با استفاده از پدیدهٔ «رانش جزئی آنتی‌ژنی» به‌سرعت تغییر شکل می‌دهد که طی آن جهش مختصری در ژن‌های ویروس رخ داده و آنرا تبدیل به یک سویه جدید ویروسی می‌کند.[۳۷] در صورتی که واکسیناسیون به‌طور مرتب و سالیانه انجام شود، مصونیت متداوم سال-به-سال علیه آنفلوآنزا ایجاد می‌شود.[۳۸] با این حال برخی شواهد حاکی از آن است که واکسیناسیون‌های مکرر ممکن است «اثربخشی» برای برخی زیرگروه‌های ویروس آنفلوانزا را کاهش دهد. این موضوع هیچ اثری بر روی توصیه‌های فعلی واکسیناسیون آنفلوآنزا ندارد، اما ممکن است سیاست‌های واکسیناسیون را در سال‌های آتی تغییر دهد.[۳۹][۴۰] در سال ۲۰۱۹ میلادی، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها همچنان توصیه می‌کند که واکسیناسیون سالیانه انجام شود؛ چرا که بیشتر پژوهش‌ها، «اثربخشی» واکسیناسیون سالیانه را تأیید کرده‌اند.
کودکان
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها توصیه نموده تمامی کودکان بجز شیرخواران زیر ۶ ماه باید واکسن فصلی آنفلوانزا را دریافت دارند.[۸] کارزارهای عمومی واکسیناسیون معمولاً تأکید خاصی بر روی گروه‌هایی از جامعه دارند که در صورت ابتلا به آنفلوآنزا، در معرض عواقب خطرناک و شدید آن هستند. این گروه‌ها شامل بانوان باردار، کودکان زیر ۵۹ ماه، سالمندان و مبتلایان به بیماری‌های مزمن یا کمبود ایمنی و همچنین کارکنان مراکز بهداشت و درمان هستند.
در کودکان، به نظر می‌رسد که واکسن خطر بیماری آنفلوانزا و بیماری شبه‌آنفلوانزایی را کاهش می‌دهد.[۴۵] داده‌های موجود در این زمینه در کودکان زیر ۲ سال اندک است.[۴۵] در فصل آنفلوانزای ۲۰۱۸–۲۰۱۷، رئیس مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در ایالات متحده آمریکا اظهار داشت که ۸۵ درصد از کودکان متوفی «احتمالاً واکسینه نشده بودند».
در ایالات متحده، در تاریخ ژانویه ۲۰۱۹، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری توصیه نموده‌است که کودکان ۶ تا ۳۵ ماه را می‌توان با دوزهای ۰٫۲۵ میلی‌لیتری یا ۰٫۵ میلی‌لیتری از واکسن چهارگانهٔ فلوزون واکسینه کرد.[۴۸][۴۹] تجویز هر یک از این دو دوزِ فلوزون، تفاوت چندانی در این گروه سنی ندارد.[۴۸] تمامی کودکان ۳۶ ماه و بالاتر، باید ۰٫۵ میلی‌لیتر واکسن چهارگانهٔ فلوزون دریافت دارند.[۴۸] چهارگانهٔ آفلوریا برای تجویز به شیرخواران بالای ۶ ماه مجوز دارد (اکتبر ۲۰۱۸).[۴۸][۵۰] کودکان ۶ تا ۳۵ ماه باید ۰٫۲۵ میلی‌لیتر آفلوریا دریافت کنند.[۴۸] کودکان ۳۶ ماه و بالاتر نیز باید دوز ۰٫۵ میلی‌لیتری آفلوریا را دریافت دارند.
بالغین
۱۶٪ افراد واکسینه‌نشده دچار علائم مشابه آنفلوانزا می‌شوند که این میزان در افراد واکسینه‌شده، ۱۰٪ است.[۵] واکسن زدن، میزان بیماری آنفلوآنزا اثبات‌شده را از ۲٫۴٪ به ۱٫۱٪ می‌رساند،[۵] اما تأثیری بر احتمال بستری بیمارستانی ندارد.
بررسی‌های بنیاد همیاری کاکرین در بالغین شاغل، نشان داد که با زدن واکسن، علائم آنفلوانزا و همچنین تعداد روزهای غیبت از کار، هر دو کاهش متوسطی پیدا می‌کنند؛ اما اثری بر انتقال بیماری و و عوارض ناشی از آن نداشت.[۵] در بزرگسالان سالم، این واکسن مصونیت متوسطی علیه آنفلوانزا ایجاد می‌کند؛ گرچه در برخی فصل‌ها، میزان این مصونیت‌دهی اندک است یا اصلاً وجود ندارد.
سالمندان
شواهد موجود برای اثر واکسن در بالغین بالای ۶۵ سال نامشخص است.[۵۳] مرورهای سیستماتیکی که کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده و مطالعات موردشاهدی را بررسی کرده‌اند، شواهد باکیفیتی در این‌باره پیدا نکرده‌اند.[۶][۷] مطالعات موردشاهدی در سالمندان اثراتی در زمینهٔ بیماری اثبات‌شده آنفلوانزا، سینه‌پهلو و مرگ را نشان داد.
بهره‌مندی سالمندان از واکسن آنفلوانزا، که حساس‌ترین گروه جمعیتی به آنفلوانزای غیرپاندمیک هستند، از همه کمتر است. چندین دلیل برای این کاهش شدید در کارایی واکسن وجود دارد که شایع‌ترین آن افت عملکرد دستگاه ایمنی بدن و ضعف و سستی بدنیِ کلی در اثر افزایش سن است.[۵۶] در فصول غیر پاندمیک آنفلوانزا، یک فرد ۵۰ تا ۶۴ ساله در ایالات متحده آمریکا، ۱۰ برابر امکان بیشتری دارد که در مقایسه با یک فرد جوان، در اثر مسائل مربوط به بیماری آنفلواآنزا بمیرد و افراد بالای ۶۵ سال نیز ۱۰ برابر بیشتر از افراد ۵۰ تا ۶۴ سال به همین دلیل می‌میرند.
یک واکسن دوز بالای آنفلوانزا ساخته شده که برای ایجاد پاسخ ایمنی بیشتر طراحی شده‌است.[۵۸] شواهد موجود نشان می‌دهد که واکسینه کردن سالمندان با این واکسن، پاسخ ایمنی بیشتری نسبت به واکسن‌های معمولی ایجاد می‌کند.
سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا در نوامبر ۲۰۱۵ میلادی، نوعی واکسن آنفلوانزا به‌همراه یک ادجوانت (تقویت‌کننده) را برای استفاده در بالغین بالای ۶۵ سال تأیید کرد. این واکسن با نام «فلواَد» در آمریکا عرضه می‌شود و نخستین بار برای فصل آنفلوانزای ۲۰۱۷–۲۰۱۶ در دسترس بود. این واکسن حاوی مادهٔ تقویت‌کنندهٔ MF59 است[۶۲] که نوعی امولسیون روغنی بر پایه آب است و از روغن اسکوآلن استخراج می‌شود. این واکسن نخستین واکسن آنفلوآنزای تقویت‌شدهٔ فصلی در ایالات متحده آمریکاست؛[۶۳][۶۴][۶۵] اما هنوز مشخص نیست که مصرف چنین واکسن‌هایی در سالمندان سودمندی زیادتری داشته باشد.[۶۶][۶۷][۶۸] بر پایهٔ راه‌کارهای «کمیتهٔ مشورتی واکسیناسیون» (ACIP) «فلواَد» را می‌توان به عنوان یک روش جایگزین برای سایر انواع واکسن در سالمندان بالای ۶۵ سال به‌کار برد.
در بسیاری از کشورها، واکسینه‌کردن کارکنان بهداشتی-درمانی که با سالمندان کار می‌کنند، توصیه شده‌است و هدف اینکار، کاهش شیوع بیماری آنفلوانزا در این گروه سنی حساس است.[۶۹][۷۰][۷۱] با آنکه هنوز شواهد قانع‌کننده‌ای از کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده در این مورد بدست نیامده، اما شواهد علمی تجربی و احتمالی برای آن موجود است.
بارداری
واکسن آنفلوانزا نه تنها مادر و جنین را از اثرات عفونت آنفلوآنزا محافظت می‌دارد، بلکه احتمال یک حاملگی موفقیت‌آمیز و فول‌ترم را افزایش می‌دهد.
واکسن آنفلوانزای غیرفعال‌شدهٔ سه‌گانه در بانوان باردارِ آلوده به اچ‌آی‌وی، محافظت‌کننده است.
